Aufstieg und Abstieg

 

Hochgeachteti Herre Ehrezouftmeischter,

hochgeachtete Herr ZZZ Präsidänt,

sehr verehrti Härre Ehrezöifter,

sehr geehrti Härre Ehregescht und Gescht,

liebi Mitzöifter, Aawärter, Stubegselle und Schankbursche,

 

Züri isch usäputzt, d’Bündner sind iigfahrä, händ scho am Friitig Abig uf äm Lindähof iigheizt, s’Wätter sött hebä und äs macht mir ä grossi Freud s’Sächsilüüte 2004 uf öisere prächtige Schtube i däre uuserwählte Rundi dörfe z’eröffne.

 

Mer händ än usserordentlich bewegts Jahr hinder öis und ich wett drum zur bsinnlichä Iischtimmig uf öisäs Früehligsfäscht mit ä paar Gedankä zum Thema “Uufschtiig und Abschtiig“ aafangä. Wämmer sich d’Fraag schtellt, ob’s uf öiserä Wält insgesamt eigentlich uufwärts gaaht, dänn dörf mer immerhin feschtschtelle, dass d’Armuet uf öisem Planet, im Gägesatz zu villnä Behauptigä, nöd zue- sondern abgnoh hät.

 

Aafangs 80er Jaahr händ no 31% vo dä Wältbevölkerig mit ämä Iikommä vo under eim Dollar müese uuscho, hüt sind’s nu no 20%. Trotz äm wältwiit grossä Bevölkerigswachstum hät Zahl vo dene Mänsche wo in absoluter Aarmuet läbed um 200 Millionä abgnoh. Aller-dings gaht d’Schäär zwüsched dä riichä und dä allerärmschtä Länder immer no wiiter uuf.

Äs git immer no rund 900 Millionä ärwachsni Analphabeetä, aber dr Aateil vo dä Chind won ä Schuel bsueched hät sich i dä letschtä 40 Jaahr verdopplet. Im südliche Afrika gönd jetzt rund drüü viertel vo dä Chind i d’Schuel, überall suscht uf dä Wält fascht 100%; das isch doch än ganz ärfreuliche Uufschtiig.

 

Aber die Feschtschtellig, dass wältwiit dä Wohlschtand zue- und d’Aarmuet abnimmt, isch än chliinä Troscht, wä mir gsehnd, dass äs nöd glingt, dass die verschiedene Völker uf därä Wält chönd friedlich mitenand zämme läbä. Dä Tärrorismus und damit ä wältwiiti Unsicherheit hät gägä s’Änd vom 20. Jahrhundert zuegnoh und sit dä Äreignis vom 11. Septämber 2001 isch mär sich voll bewusst wordä, wie zerbrächlich Friede und Schtabilität uf öiserä Wält wordä sind.

 

Wie dr Uufschtiig vom wältwiitä Tärrorismus chan gschtoppt wärdä, cha hüt no niemer mit Sicherheit beantwortä. Äs isch kei Organisation ärkännbar, die äs Land vor äm Tärrorismus cha schützä. Weder d’Nato, no d’UNO sind vollkommäni Inschtrumänt für d’Friedessicherig. Solang i dr UNO Länder Mitglied sind, die kei Demokratiä sind und elementarschti Mänsche-rächt missachtet, isch die Organisation nöd legitimiert und au nöd fähig, äm Tärrorismus zum Abschtieg z’verhälfä. D’Nato wär immerhin äs Schtaatäbündnis, wo d’Mitglieder ä gmei-sami demokraatischi Wärtebasis händ. Aber d’Nato isch sich über d’Methodä zur Bekämpfig vom globalisierte Tärrorismus nöd einig. --- Dä Tärrorismus chan aber au nöd ällei mit militärische und gheimdienschtliche Mittel bekämpft wärde. Dä Tärroismus hät vor allem i dene Länder siin Nährbodä gfundä, wo weder Demokratie no freii Wirtschaft känned und wo sich au nöd wänd am wältwiit freye Handel und dr Öffnig vo ihrnä Gsellschaftä beteiligä.

 

Dä wältwiitä Wirtschaft ghats uf därä unsicherä Wält schlächt. Mer wärded müese froh sii, wänn das Jahr s’Wältbruttoinlandprodukt um drüü Prozänt wachst, wobii die drei grossä Wirtschaftsblöck EU, USA und Japan wahrschinli under dem Wärt liege wärded und damit s’bescheideni Wältwirtschaftswachstum primär vo Asie und dä Länder vo Mittel- und Oschteuropa treit wird. Sit dä Tärroraaschlääg vom Septämber 2001 särbled d’Wirtschaft. Äs isch ä Realität, dass Konjunktuurschwankigä in ärä freyä Wältwirtschaft nöd chönd verhindered wärde, amä Uufschtiig folgt immer wieder än Abschtiig. Aber d’Wältwirtschaft isch nach Aasicht vo villnä Expertä nöd eifach imä normalä konjunkturelle Tüüf, äs müend enormi Überinveschtitionä vo vergangene Jaahr korrigiert werdä und äs münd au, bsunders in Europa, verchruschteti Schtruktuurä uufbrochä wärde:

 

Meh Wettbewerb, Deregulierig, Schtüürsänkigä und ä Flexibilisierig vo dä Arbetsmäärt sind dringendi Reformaaliege, wän sich die europäischä Länder und au d’Schwiiz ihrä hütigi Wohlschtand wänd sichere. Leider bringed die meischtä europäischä Länder dä Willä und dä Muet hüt nöd uuf, die Reformaaliege aaz’packä. Alli hoffed uf Wunder vo dä Finanz- und Gäldpolitik und uf d’Konjunktuurlokomotiiv USA oder Asie, --- das bliibt aber villicht bloss ä schmärzlichi Illusion.

 

Europa verzeichnet insofärn än Uufschtiig, als dass sich die europäisch Union jetzt vo 15 uf 25 Länder ärwiiteret und mit bald ämal änärä halbä Milliardä Mänschä einä vo dä gröschtä Wirtschaftsblöck vo dä Wält isch. Aber trotz dem zahlämässig iidrückliche Uufschtiig isch äs völlig unklar, wie die ärwiiteräti EU handligsfähig bliibt. D’EU isch ussäpolitisch uneinig und äs beschtaht kän Konsens, wie sich d’EU dä wirtschaftlich Wohlschtand cha wahrä und mehrä und wie sie ä gmeinsami Verteidigung gäge die nöii totalitääri Häruusforderig vom globalisiertä Tärrorismus chan organisiere. Europa isch jetzt usägforderet und muess sich entscheidä, wie äs söll für siini Vorschtellig vonärä zivilisiertä Wält kämpfä. Diktatuurä wiiterhin toleriärä und dä Tärrorismus mit Aarmuet begründä wird wohl chuum zum Ziel füehrä.

 

Uf öises Land bezogä isch d’Fraag nach Uufschtieg oder Abschtieg relativ eifach z’beant-wortä: “Das goldene Zeitalter der Schweiz ist vorüber“ hät letschti dä Wirtschaftsprofässer Thomas Schtraubhaar siin Biitrag im Cash betitlet. Als Co-Author vo dä Avenir Suisse Schtudie “Wege zu mehr Wachstun in der Schweiz“ schtellt är fescht: Fählends Wachstum über ä lengeri Ziit isch kei vorübergehendi Schwächi, äs isch än Abschtiig.

 

Än Uufschtieg hämmer i dä Schwiiz däfüür bi dä Schtaatsquotä z’verzeichnä, also dem Aateil vom Volksiikommä, wo dä Schtaat für siini Leischtigä und für siini Organisation beaaschprucht. Die Schtaatsquotä isch ja bekanntlich zwüsched 1990 und 2002 vo 33 uf 40 Prozänt gwachsä, dä gröschti Aaschtiig vo allnä OECD Länder. Und will ja dä Schtaat siini höcherä Uusgaabä mit höcherä Schtüürä und Abgaabä finanziert, isch au bi dä Fiskalquotä än dramatischä Uufschtiig z’verzeichne.

 

Dä Schwiizer Bürger hät siin Schtaat im Jaahr 1990 mit 85 Mia Frankä finanziert, im Jaahr 2002 bereits mit 131 Mia. D’Fiskaalquotä, also d’Schtüürä und Abgaabä in Prozänt vom Bruttoinlandprodukt, isch vo 1990 bis 2002 vo 26.9 uf 31.3% gschtigä, än Zuewachs wo d’NZZ als wältrekordverdächtig bezeichnet hät. Ällei d’Schtüüriinahmä vo dä Kantöön und dä Gmeindä sind i därä Päriode vo 36 uf 55 Mia Frankä uufgschtigä. Berücksichtiged mer no d’Gebüührä wie Radio und Fernseehä, Kehrichtabfuhr und Zwangsabgaabä wie Krankä- und Unfallversicherig und Pensionskassä, dänn isch öisi Fiskalquotä uf über 50% aagschtigä, mär händ also sozialistischi Verhältnis, wo d’Eigeverantwortig än absoluuts Fremdwort isch. Was vor allem öisi linkä aber au anderi Politiker lang nöd händ welle verschtah, isch d’Tatsach, dass dr Uufschtiig vo Schtaats- und Fiskaalquotä Hand in Hand mit äm Abschtiig vo öiserä Wirtschaft und vo öisem Wohlschtand gaht.

 

Trotz dä beträchtlich gschtiignä Mittel us Schtüürä und Abgaabä isch dä Schuldäbärg vo öisem Land wiiter uufgschtiigä. Bim Rücktritt vom Bundesraat Villiger isch d’Summä vo dä Schuldä vo Bund, Kantöön, Gmeindä und öffentlichä Pensionskassä uf über 300 Mia Frankä aagschtigä. Oisä Gascht us Bärlin wird sägä, das gaht ja no; d’Schtadt Bärlin hät ällei 50 Milliardä Schuldä und bruucht fascht di ganzä Schtüüriinahmä um nu d’Schuldzinsä z’zahlä. Dä Klaus Wovereit, dä Bärliner Bürgermeischter hät zu siinerä Laag nu chönnä sägä: “Die Visionen meiner Vorgänger sind meine heutigen Schulden, Berlin ist arm, --- aber sexy.“ --- Öb ächt das guet usä chunnt?

 

Äs wiiters Indiiz für dr Abschtiig vo dr Schwiizer Wirtschaft isch d’Entwicklig vo dä Chaufchraft i öisem Land. D’Schwiiz hät under dä 30 OECD-Schtaatä i dä Päriodä vo 1990 bis 2001 am meischtä Terrain iibüesst. D’Schwiiz liit zwar bim chaufchraftbereinigtä pro Chopfiikommä immer no rund 20% über äm Durchschnitt vo dä OECD-Länder, aber d’USA und sälbscht Länder wie Irland händ d’Schwiiz überholt. Dä Abschtiig isch alarmierend und zeiged, dass dringendä Handligsbedarf beschtaht, wänn dä Schwiizer nöd langsam aber schteetig wott verarmä.

 

Ä paar wiiteri Biischpiil vo Uufschtiig und Abschtiig i öisem Land: Än duurendä Abschtiig verzeichned d’Tourismus Branchä, wo grad für öisä Gaschtkanton vo grosser Bedüütig isch. Im Jahr 2002 isch zwar dä Tourismus mit 12.2 Milliardä Iinahmä immer no dä drittwich-tigscht Wirtchaftszwiig gsii, aber dä Tourismus sitzt sit rund 15 Jaahr uf ämä schteetig abschtiigende Ascht: 1990 hämmer i dä Schwiiz no 78 Millionä Übernachtigä gha, s’letscht Jaahr sinds no 64 Millionä gsi.

 

Ebefalls än Abschtiig verzeichnet d’Fitness vo dä jungä Schwiizer. Bi dä militärischä Uushebig händ sich die für Untauglich ärchläärtä sit dä nüünzger Jaahr verdopplet: äs fählt a körperlicher und psychischer Robuschtheit. Das sind alarmierendi Entwickligä und ich hoffä nu, dass dä Chrischtof Blocher, wo ja mit dä zuenehmende Invalidäfäll bald die ganz Schwiiz als schpitalriif diagnoschtiziert hät, nöd rächt überchunnt.

 

Än wiiterä Abschtiig verzeichnet d’Schwiiz au i dr Bildig: Jede föift Schüeler hät am Ändi vo dä Volksschuel mueh, än eifachä Täxscht z’verschtah oder sogar z’erchläärä. Die Schtudie chömmed au zum Schluss, dass äs d’Schwiizer Volksschuel im internationalä Vergliich bsunders schlächt schafft, die wägä sozialär und kultureller Herkunft unterschiedlichä Voruussetzigä vo dä Schüeler uusz’gliichä.

 

Uufschtiig und Abschtiig gits au i dr Schwiizer Parteyälandschaft: d’SP und d’SVP sind uuf-, d’FDP und d’CVP abgschtiigä. Äs zeichnet sich än Trend zur Polarisierig ab, wie’s wiitergaht cha no niemer gnau voruussägä. Uufschtiig und Abschtiig hämmer au bi dä Religionä i öisem Land. Die evangelisch-reformiertä und die römisch-katholischä Chillä verlüüred jedes Jahr über 30'000 Mitglieder, über 800'000 Schwiizer sind hüt konfessionslos. Däfür wird d’Zahl vo dä Muslimä i dä Schwiiz bereits uf 300 bis 500 Tuusig gschetzt.

 

Uufschtiig und Abschtiig hämmer i öisem Land au bi dä Renditä vo dä einzelnä Under-nähmigä. D’UBS hät im letschte Abschluss än Eigekapitaalrenditä vo 18.2% uusgwisä und gseht i Zuekunft ä Jahresrenditä zwüsched 15 bis 20 Prozänt. Und gliichziitig ghöred mir vo dä Pensionskassä und Versicherigä, dass ä Renditä vo 3% nöd oder nur schwär chan ärreicht wärde. Ich fröögä mich: Sind dänn d’Cheffä vo dä Pensionskassä und Versicherigä sovill dümmer als öisi Bankers?

 

Öb d’Innovationsfähigkeit, also s’Schaffä vo nöiä Produkt- und Dienschtleischtigsmäärt i öisem Land im Uufschtiig oder im Abschtiig begriffä isch, laat sich nöd eifach beantworte. Im letschtä Jaahr händ rund vierähalb tuusig Firmä Konkurs gmacht, dä höchscht Wärt sit 1997, und über 23'000 Firmä sind us äm Handelsregischter glöscht wordä. S’letscht Jaahr sind aber au über 31'000 Firmä nöi is Handelregischer iitreit worde. Das Nettowachstum vo guet 7000 Firmä isch allerdings dä tüüfschti Wärt sit langer Ziit. Wie wiit die nöi gründetä Under-nähmä würkli au öppis Nöis, Innnovativs mached, weiss natüürli niemer, ä grossi Zahl sind villicht nur Einzelfirmä, vo Lüüt wo sich vorziitig pensioniärä lönd und us schtüürlichä Gründ no än Pseudo-Schritt i d’Sälbschtändigkeit waaged.

 

Uufschtiig und Abschtiig vo einzelnä Undernähmä und vo dä Leiter vo dene Firmä hät’s immer ghä. Was Ändi vo dä 90er Jaahr nöi däzue cho isch, sind die ganz grossä Wirtschaftsskandaal wie Enron und Worldcom, wo sich gäldgierigi Manager unärhört beriicheret händ und s’Vertrouä i d’Wirtschaft i breitä Chreis vo dä Arbetnehmer nachhaltig ärschüttered händ. Dä Abschtiig vo Moral, Ethik und Verantwortigsbewusstsii hät leider au vor dä Schwiiz nöd Halt gmacht.

 

Eidüütig uufgschtigä isch öisi Schtadt Züri: Zwar rot regiert und nääch am Vercheehrs-kollaps rangiert öisi Schtadt punkto Läbesqualität sit drüü Jaahr uf äm erschtä Platz vo 215 undersuechte Schtett wältwiit.

 

Uufschtiig und Abschtiig git’s au im Läbe vo jedem einzelnä Mänsch. Brueflichi, schportlichi, politischi oder anderi Uufschtiig bringed Glück, Aasehä und Befriedigung. Dr aaschlüssendi Abschtiig, wänn är nöd vorsichtig plaaned isch, bringt oft Enttüüschig, sozialä Schtatus-verluscht und finanzielli Iibuessä. I dä Schwiiz häm mir wieder zvill Lüüt wo wetted schaffä und kei Arbet findet.

 

Dä churz Exkurs vo Uufschtiig und Abschtiig uf dä Wält, in Europa, i öisem Land, i öisä Undernähmä und vo einzelnä Mänsche hät sich uf die jüngscht Vergangeheit bezogä. Scho dä Gottfried Käller hät i siim letschte Roman “Martin Salander“ Zueschtänd im damaligä Züri gägä s’Ändi vom 19. Jahrhundert beschribä, wo zeiged, dass au damals Gauner und ruchloosi Gwünnschtreber am Wärk gsi sind. In ärä Ziit, wo mit dä damaligä nöiä Verfassig vo 1869 die demokraatisch Ornig eigentlich gsichered gsi isch, hät sich trotzdem ä verlogeni Politik und die unsäriös Beriicherig vo Einzelnä uf Choschtä vo Allnä chönnä uusbreitä. Dä Gottfried Chäller schriibt i dem Roman, ich zitierä: “Lauter Aufgeblasenheit, es kommt mir vor, als wenn wir auf einer hohlen Stelle der Erdrinde sässen“. Die Uufblaaseheit, die Blaasä wo dänn plötzli platzed häm mir jetzt rund 150 Jaahr schpöter au wieder müesä ärläbä: gliftäti Bilanzä wo dänn uufflüüged, d’Börsäblaasä und d’New Economy Blaase, wo erscht chürzlich platzt sind.

 

Wämmer i dä Gschicht no chli wiiter zrugg lueged, dänn gseht mer, dass jede Uufschtiig irgend wänn dur än Abschtiig abglöst wird. Aber umgekehrt gilt das nööd: Nöd jedem Abschtiig vonärä Gsellschaft, vomä Land, vonärä Partey, vonärä Firma oder vonärä einzelnä Karriärä folgt wieder än Uufschtiig. Dä Niedergang vom römischä Riich, dä Zerfall vo dä Sowjetunion oder dä Bedüütigsverluscht vom Zürcher Zouftwäsä sind nur drüü Biischpiil wo zeiged, dass äs Abschtiig git wo kän Uufschtiig meh naachunnt.

 

Und so schtellt sich öis hüt d’Fraag, was mer müend und chönd machä, um dä Aabschtiig z’schtoppä und wieder mit Fortschrittsglaubä und Zueversicht än Uufschtiig iizleitä, wieneän ja Züri und die ganz Schwiiz nach äm Ändi vom 19. Jahrhundert, trotz zwei Wältchrieg, hät dörfä ärläbä. Dä Think Thank Avenir Suisse chunnt i siinerä jüngschtä Schtudie zur Wachstumsdebattä i dä Schwiiz zum Schluss, dass ä Revitalisierig vo dä Schwiiz im Allein-gang ä Fiktion segi und das mer z’erscht s’politischi Syschteem müesi änderä. --- “Die Botschaft hör ich wohl, allein mir fehlt der Glaube.“ Ich meine, dass mir i därä Ziit wo’s bruucht, um i öisem Land s’politischi Syschteem z’ändere, vill besser öis uf föif Massnahmä sötted konzentriere:

 

• Als erschts müemer s’Probleembewusstsii vom Abschtiig vo dr Schwiiz i dä breitä Bevölkerig weckä, da schpilled vor allem d’Medie, d’Schuelä und d’Wirtschafts-verbänd ä wichtigi Rollä; damit fördered mer dä Willä und dr Ehrgiiz wieder besser z’wärde, d’Lüüt müend sich wieder bewusst sii, dass wär ufhört besser z’sii, hät uufghört guet z’sii.
• Zweitens müe mier än Undernähmeruusbildig a öisnä Hochschuelä fördere, wo Moral, Ethik und Risikofreudigkeit än Schwärpunkt bildet,
• Drittens mues für jungi Undernähme dä Zuegang zu Risikokapitaal ärliechtered wärdä. Öisi Bankä sitzed hüt uf sehr vill Gäld und sind nöd bereit, nöiä Firmä Kapital z’gäh, wänn die nöd kurzfrischtig scho profitabel sind,
• Viertens müe mir dä Wettbewerb i öisem Land fördere, in dem mer no beschtehendi Monopol, zum Biischpiil i dä Telekommunikation und i dr Energiewirtschaft, dereguliered und privatisiered und indem mir bi dä Bundessubväntionä dä ganz gross Rootschtift aasetzed und
• Föiftens müe mir d’Eigeverantwortig vo öisnä Bürger nöi kultivierä, indem mir därä vo Wiegi bis Bahrä schtaatlich alimentiertä Aaschpruchsgsellschaft, därä Vollkasko-mäntalität, bi jederä Abschtimmig ä klaari Absaag ärteilet. Das wird däzue biiträägä, dass d’Inschtitution Familie wieder nöi chan uufläbä und i dr Ärziehig wieder ä wichtigeri Rollä cha schpillä.

Dä französisch Schriftschteller Jean Dutourd hät gseit: “Die waahrä Optimischtä sind nöd überzüügt, dass alles guet gah wird, aber si sind überzüügt, dass nöd alles schief gah wird.“

Und drum bin au iich optimistisch, dass mer i öisem Land gnüegend Lüüt findet wo am Schwiizer chönd Muet machä, dass är mindeschtens die föif Massnahme wird underschtützä und dass die tüütsch Schriftschtellerin Kristiane Allert ihri folgendi Uussaag, wenigschtes für d’Schwiiz, mues revidiere, sie hät gseit:

 

In unserer Welt gibt es so viele Weichmacher, Aufmacher, Schlaumacher, Kleinmacher, Schlankmacher; Überall finden wir Angstmacher, Sorgenmacher, Krankmacher, Dumm-macher; nd so wenig Mutmacher.